زرتشت مخالف قربانی نبود 9

میرچا الیاده گوید: «تحقیقات جدید نشان داده که مراسم آشامیدن هئومه هماره با آیین پرستش میترا (مهر پرستی) به طور کامل در دین مزدایی و حتی در گاتاها مردود نشده بود. به علاوه قربانی جانوری بدون هیچ وقفه‌ای اجرا می‌شد، حداقل به خاطر بهره بردن عامه‌ی مردم. بنابراین به نظر می‌رسد زرتشت اساسا با افراط کاری در مراسم و آیین‌های شادی خواری و عیاشی جنون آمیز مخالف بود که شامل قربانی‌های خونین بی‌حساب و مصرف بیش از حد هئومه (هوم) می‌شد»[1].

وی در جای دیگری گوید: «اگر چه بعضی قربانی‌های خونین را محکوم کرد، معلوم نیست که همه‌ی آنها را مردود دانسته باشد. به هر حال، مورادی از قربانی جانوران در اوستا شناخته شده است(یسنه 4.11؛ یشت 58.8). به علاوه اسناد و مدارک فراوانی از این نوع قربانی در دوران هخامنشیان، عصر پارتیان و دوران حکومت ساسانیان در دست است»[2].

 

---

[1]- الیاده، میرچا، 1394، تاریخ اندیشه‌های دینی، ترجمه مانی صالحی علامه، ج 1، ص 431.

[2]- همان، ص 451.

زرتشت مخالف قربانی نبود 8

دکتر چنگیز مولایی نیز با اشاره به ممنوعیت کشتار بی‌رویه و قربانی شبانه از سوی زردشت گوید: «اجرای مراسم قربانی و تهیه نوشیدنی هوم در مراسمِ یسنا از صدر دیانت زردشتی تا کنون از اهمیت اساسی برخوردار بوده است و اگر زردشت با چنین مراسمی کاملا مخالفت داشت و اجرای آن را تحریم کرده بود، دوام و بقای چنین رسمی در سنت زردشتیان کاملا بعید می‌نمود»^[1].

 

---

[1]- مولایی چنگیز، 1393، زردشت و دین او، در تاریخ جامع ایران، ج 4، ص 390.

زرتشت مخالف قربانی نبود 7

ویلیام مالاندرا نیز گوید: «آنچه زردشت به ویژه با آن مخالفت داشت، شیوه‌ی خشونت‌باری بود که طی آن پرستندگان daewaها جانوران و به خصوص چهارپایان را قربانی و ذبح می‌کردند. باید دریافته باشیم که زردشت با قربانی جانوران مخالف نبود. دین زرتشتی (به جز مواقعی که تحت فشار هندوئیسم و پارسیان متاثر از هندوئیسم بود) همواره قربانی جانوران را تشویق می‌کرده است. از نظر زردشت گاو جانور مقدسی بود، و در دین او روان گاو…. پیش نمونه‌ی همه‌ی جانوران اهورایی محسوب می‌شد. مفهوم غایی تقدس گاو ضرورت مراقبت و تیمارش را به همراه داشت، اما او را از قربانی شدن معاف نمی‌کرد»^[1]. 

 

---

[1]- مالاندرا، ویلیام،  1393، مقدمه ای بر دین ایران باستان، ترجمه خسرو قلیزاده، ص 50.

زرتشت مخالف قربانی نبود 6

مری بویس گوید: «پیش از این اکثر قریب به اتفاق پژوهشگران بر این رای بودند که زرتشت شدیدا مخالف قربانی کردن حیوانات بوده است. این رای خطا، دو سبب داشت: یکی پیش‌داوری غلط که این گونه ریختن خون قربانی با هدف‌های متعالی اخلاقی کیش او سازگار نیست. دیگر این فرض تعمدی که زرتشتیان از هر گونه قربانی کردن حیوان پرهیز می‌کنند. حال آنکه اوستای متاخر و کتیبه‎‌های ساسانی و آثار نوشته‌ی پهلوی انباشته است از اشاره به این موضوع است. در روزگار سنت گرایی ساسانی یکی از علائم و نشانه‌های صداقت و صمیمیت تازه گروندگان به کیش زرتشتی، تناول گوشت قربانی بوده است. از این گذشته آیین قربانی کردن حیوانات تا سده‌ی گذشته، هم در میان زرتشتیان هندوستان و هم در میان زرتشتیان ایران اجرا می‌شده است. اما پارسیان پس از مهاجرت و اقامت در هند وستان ناچار می‌شوند از مهم‌ترین قربانی سنتی خود یعنی قربانی کردن گاو، دست بردارند. با گذشت قرنها نیز همچون هندوان از قربانی کردن گاو احساس تنفر و بیزاری کردند.

در اواسط سده‌ی نوزدهم میلادی که بر زرتشتیان ایران تسلط اخلاقی و معنوی یافتند، آنان را نیز به این کار وادار ساختند؛ ولی با قربانی کردن بره و بز و مرغ و خروس مخالفتی نداشتند، زیرا بسیاری از پارسیان هند، خودشان به این کار ادامه می‌دادند. بعدها، در آغاز سده‌ی بیستم، پارسیان هند از هر گونه قربانی کردن دست برداشتند و اصولا نسبت به این کار تنفر شدید نشان دادند. پژوهشگران غربی این تنفر را به گذشته‌ی دوردست نیز تعمیم داده، هر گونه اشاره در گات‌ها به ظلم و ستم را به محکوم کردن عمل قربانی تعبیر کردند، که اشتباهی تاریخی است»^[1].

 

---

[1]- بویس، مری، 1393، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، ج 1، ص 250- 251.

زرتشت مخالف قربانی نبود 5

ماریان موله گوید: «علی‌رغم آنچه گفته‌اند یزش همراه با قربانی‌های خونین و همینطور یزش هوم در گاهان محکوم نشده‌اند. چند بخشی که در آن از کشتار بر خلاف آیین چهارپا و از تمایل اشخاص بد برای کشتن گاو صحبت می‌شود، قربانی‌های خونین محکوم نمی‌گردد»^[1].

 

---

[1]- موله، ماریان، 1391، ایران باستان، ترجمه ژاله آموزگار، ص 87.

زرتشت مخالف قربانی نبود 4

آسموسن گوید: به احتمال فراوان همانطور که دانشمندآلمانی برنفراید شلرات نیز نتیجه گیری نموده است زرتشت پس از آنکه با شدت و قاطعیت بر خلاف تمایلات سبعانه طبقه جنگجویان نوشیدن هوما و قربانی نمودن گاو را منع کرد (یسنا 1، 29، 14، 32، 11، 10، 7، 48) یک رسم قدیمی قوم آریایی را که نوشیدن هوما (یا سوما) بدون قربانی‌های خونین باشد تجدید نمود و بدان صورت معتدل و ملایم‌تری از آنچه معمول بود داد. زیرا در قسمت متاخر اوستا و نیز در تورایخ دوران بعد از زرتشت می‌بینیم که چندین بار از قربانی حیوانات در مراسم مذهبی نام برده شده است. از جمله این موارد می‌توانیم به یسن 5 در قسمت متاخر اوستا و به اقوال هرودوت از زمان هخامنشیان و کتیبه شاپور اول ساسانی که به قربانی نمودن گوسفندان اشاره نموده و نیز به سنت جاری بین زرتشتیان در دوران کنونی اشاره نماییم. مشاهده این موارد متعدد جای ترید باقی نمی‌گذارد که پس از زرتشت سنتی که وی در عهد آن گونه با آن به مخالفت برخاسته بود به نحو ملایم‌تری از سر گرفته شد. اگر زرتشت با قاطعیت و بدون کوچکترین شبهه و ابهامی رسم قربانی نمودن حیوانات را لغو می‌کرد طبعا از سر گرفتن آن- اگر هرگز امکان می‌یافت- شکافی اساسی و عمیق در دین وی محسوب می‌گردید و جز طغیان و سرپیچی از تعالیم وی به چیز دیگری تعبیر نمی‌شد. این اصل مسلم که قربانی حیوانات بعد از دوران زرتشت تا به امروز ادامه دارد روشنگر این نکته است که زرتشت به هر حال نکاتی از آن سنت قدیمی را بازشناخته و صورت معتدل و ملایم از آن را پذیرفته است»^[1].

 

---

[1]- آسموسن، ج. پ، 1386، اصول عقاید و اعتقادات دیانت زرتشتی، ترجمه فریدون وهمن، ص 89-90.

زرتشت مخالف قربانی نبود 3

مری بویس نیز از جمله کسانی است که بر این باور است که زرتشت با قربانی مخالف نبوده است. او گوید: «هیچ مدرکی وجود ندارد که بگوید زرتشت در پی پایان دادن به این قربانی کردن‌ها بوده»^[1] است.

 

---

[1]- بویس مری، 1386، بی بی شهربانو و بانوی پارس، ترجمه حمید احمدی، ص 123.

زرتشت مخالف قربانی نبود 2

دوشن گیمن پس از اشاره به چند قربانی در سنت زرتشتی گوید: «زردشت ظاهرا به برخی از آیین‌های قربانی حمله کرده بود (ی 32 / 14؛ 44، پایان؛ 49؛ 51/ 11-14)، اما شواهدی در دست نیست که بتواند ثابت کند این شکل از قربانی خون را نیز محکوم کرده باشد»^[1].

 

---

[1]- دوشن گیمن، 1375، دین ایران باستان، ترجمه رویا منجم، ص 145

زرتشت مخالف قربانی نبود 1

گفته می‌شود که در گاتاها قربانی منع شده است اما آرسی زنر پس از بررسی چند بند از گاتاها گوید: «به نظر می‌رسد که پیامبر، ذبح گاو را با فریادهای شادی و همراه با گروه‌های مستی – که بر اثر نوشیدن عصاره تخمیر شده‌ی هوم بر سر ذوق می‌آمدند و تحریک می‌شده‌اند- به شدت محکوم کرده باشد. با این همه به نظر می‌رسد که این مسئله با ادله‌ی مربوط به تاریخ ادیان مغایر باشد؛ یعنی هرگاه دین آوری (پیامبری) آیینی را به شدت ممنوع سازد، این ممنوعیت بدون هیچ اعتراضی از سوی قدیم‌ترین شاگردان آن پیامبر نیز پذیرفته می‌شود»^[1].

وی درباره متون ادعایی نیز گوید: «در این متون چیزی که وادارمان سازد تا نتیجه بگیریم که زردشت قربانی کردن حیوانات و همین طور آیین هوم را محکوم کرده است، نمی‌یابیم»[2].

در نتیجه «تمام آنچه را که به نظر می‌رسد زردشت محکوم داشته است، صورتی از یک قربانی است که در آن گوشت قربانی به مردم کوچه و بازار داده می‌شد تا آن را بخورند و باز به احتمالی – اگر بشود از اشاره به سوزاندن هوم قضاوت کرد – گوشت قربانی بعد از آغشته شدن به روغن مقدس، سرخ می‌شده است»[3]. 

 

---

[1]- زنر، آر سی، 1389، طلوع و غروب زردشتی‌گری، ترجمه تیمور قادری، ص 117.

[2]- همان.

[3]- همان، ص 118، همچنین نک: زنر، آر. سی، 1393، تعالیم مغان، ترجمه فریدون بدره‌ای، ص 124-128.